REPORT 2022

Συντάχθηκε στις 01 Νοεμβρίου 2023.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΔΙΟΥ: ΕΡΓΑΣΙΕΣ 2022

(Α) Ανασκαφική δραστηριότητα

Η ανασκαφή του 2022 (16 Αυγούστου έως 4 Σεπτεμβρίου 2022) επικεντρώθηκε στον λεγόμενο τομέα του καννάβου, ο οποίος ξεκίνησε να ανασκάπτεται για πρώτη φορά το 2019. Ο νέος ανασκαφικός τομέας βρίσκεται βόρεια της κεντρικής παλαιοχριστιανικής βασιλικής και της λεγόμενης οικίας της όψιμης αρχαιότητας (εικ. 1). Τα νέα σκάμματα χαράχθηκαν νότια και δυτικά εκείνων που διερευνήθηκαν κατά τις ανασκαφικές περιόδους του 2019 και 2021 (εικ. 2).

Κατά τις εργασίες αυτές διαπιστώθηκε με μεγάλη σαφήνεια ότι ο βασικός πυρήνας των αρχιτεκτονικών καταλοίπων παρουσιάζει δύο τουλάχιστον οικοδομικές φάσεις (εικ. 3). Η παλαιότερη φάση που μπορεί να τεκμηριωθεί ανασκαφικά έως τώρα φαίνεται να συνδέεται με τη δεξαμενή λουτρού που είχε εντοπιστεί σε δοκιμαστική τομή πριν την έναρξη της συστηματικής ανασκαφής. Με τη φάση αυτή σχετίζονται αρκετοί τοίχοι του τομέα, το επίπεδο θεμελίωσης των οποίων δεν έχει προς το παρόν εντοπιστεί (κόκκινη φάση).

Ιδιαίτερα στοιχεία της ανασκαφής του 2022 αποτελούν ο τοίχος που αποκαλύφθηκε στο σκάμμα 7, ο οποίος φαίνεται να αποτελεί συνέχεια του τοίχου του σκάμματος 3, καθώς και η ορθογώνια χτιστή κατασκευή που προβάλλει στο νότιο μέτωπο του τοίχου (εικ. 4). Η κατασκευή αυτή αποτελεί πιθανότατα έναν κτιστό πεσσό, όμοιο με εκείνον που αποκαλύφθηκε το 2021 στο σκάμμα 12. Ο τελευταίος βρίσκεται σε αντικριστή διάταξη με τον πεσσό του σκάμματος 7 και ενσωματώνει στην κατασκευή του ένα πλινθόκτιστο τόξο (εικ. 5).

Με αυτήν την οικοδομική φάση συνδέονται πιθανότατα και τα κτιριακά κατάλοιπα που εντοπίστηκαν στο σκάμμα 15 (εικ. 6). Στο βόρειο τμήμα του συγκεκριμένου σκάμματος άρχισε να αποκαλύπτεται αδιατάρακτο στρώμα καταστροφής με πεσμένα τμήματα πλινθόκτιστων τοίχων. Πρόκειται πιθανότατα για την καταστροφή του κτιρίου, που έχουμε συναντήσει και σε άλλα σκάμματα.

Στο νότιο τμήμα του σκάμματος 15 ωστόσο εντοπίστηκε στρώμα από οριζόντια τοποθετημένες θραυσμένες πλίνθους, μερικές σε επικαλυπτόμενες στρώσεις που φέρουν ενίοτε ίχνη ασβεστοκονιάματος. Το στρώμα αυτό συνεχίζεται στα διπλανά σκάμματα 13 και 14 (εικ. 7) και αποτελεί πιθανότατα στρώμα καταστροφής που εξυγιάνθηκε για να χρησιμοποιηθεί ως στάθμη για νέα οικοδόμηση.

Στο νοτιοδυτικό τμήμα του σκάμματος 15, στο επίπεδο του στρώματος εξυγίανσης, εντοπίστηκε νομισματική συγκέντρωση 32 χάλκινων νομισμάτων του 4^ου και 5^ου αι. μ.Χ. (εικ. 8). Η χρονολόγηση της νομισματικής συγκέντρωσης στα τέλη του 5^ου αι. μ.Χ. ή ακόμη και μέσα στον 6^ο αι. μ.Χ. μας προσφέρει έναν terminus ante quem για τη χρονολόγηση της καταστροφής της πρωιμότερης φάσης. Η τελευταία φαίνεται να συνδέεται με έναν μεγάλο σεισμό, όπως υποδεικνύουν τα απότομα πεσίματα των τοίχων.

Η νεότερη – και ανώτερα σωζόμενη – φάση διατηρείται μόνον στο επίπεδο θεμελίωσης (κίτρινη φάση). Οι λασπόκτιστοι τοίχοι, κατασκευασμένοι με αργούς λίθους, θραύσματα πλίνθων και αρχιτεκτονικών μελών σε μεταγενέστερη χρήση (εικ. 9), φαίνεται να σχηματίζουν ένα ορθογώνιας κάτοψης κτίριο και πατούν σε επίχωση που δημιουργήθηκε από την εξυγίανση προγενέστερου στρώματος καταστροφής. Η κεραμική από την επίχωση των σκαμμάτων κατά τα έτη 2019 και 2021 χρονολογείται από τα μέσα του 5^ου μ.Χ. έως και μέσα του 6^ου αι. μ.Χ. Τα δεδομένα της κεραμικής συμφωνούν με τον χρονολογικό ορίζοντα που θέτει η αποκάλυψη της μικρής νομισματικής συγκέντρωσης του σκάμματος 15 στο α΄μισό του 6ου αι.μ.Χ. για την οικοδόμηση της οψιμότερης φάσης.

Συνεκτιμώντας όλα τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η φάση που συνδέεται με τη δεξαμενή καταργήθηκε πλήρως μετά από μια έντονη καταστροφή και η οψιμότερη φάση θεμελιώθηκε ψηλότερα, μετά από εξυγίανση των υπολειμμάτων της καταστροφής. Οι υπόλοιποι τοίχοι που έχουν αποκαλυφθεί έως σήμερα στον τομέα είναι προς το παρόν δύσκολο να προσδιοριστούν χρονολογικά και μορφολογικά (μπλε φάση).

(Β) Μελέτη ευρημάτων παλαιοτέρων ανασκαφών

Στο πλαίσιο μελέτης κεραμικής από παλαιότερες ανασκαφές ενδιαφέρον παρουσίασε το υλικό από την ανασκαφή του 1978 στην περιοχή του Ωδείου των Θερμών. Τα όστρακα που μελετήθηκαν ανήκουν σε δύο σύνολα, με το πρώτο και κατά πολύ μεγαλύτερο να χρονολογείται στο β’ μισό του 4^ου με αρχές του 5^ου αι. μ.Χ., και το δεύτερο στον 6^ο αι. μ.Χ.

Παράλληλα, μελετήθηκε μέρος των ευρημάτων από το ιερό του Ολυμπίου Διός.

(Γ) Διοργάνωση ημερίδας για την έρευνα της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής Δίου

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία επιμορφωτική ημερίδα που διοργάνωσε η Πανεπιστημιακή Ανασκαφή του Δίου με την υποστήριξη του Δήμου Δίου - Ολύμπου και της Περιφερειακής Ενότητας Πιερίας στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μακεδονία» της Καρίτσας (εικ. 10). Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν μέσα από σύντομες παρουσιάσεις για την πορεία των ανασκαφών και τα αποτελέσματα μελετών που υλοποιούνται στο πλαίσιο του ερευνητικού και εκπαιδευτικού έργου της Πανεπιστημιακής ανασκαφής.

(Δ) Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Τον Οκτώβριο του 2022 η Πανεπιστημιακή Ανασκαφή του Δίου εισήλθε στον κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού και διάχυσης του ανασκαφικού έργου στο ευρύ κοινό, αποφασίστηκε η δημιουργία σελίδων στις διαδικτυακές πλατφόρμες Facebook και Instagram. Σκοπός είναι η ενημέρωση για τις δράσεις της ανασκαφής, αλλά και η μετάδοση της αρχαιολογικής πληροφορίας με εκλαϊκευμένο και εύληπτο τρόπο, ώστε να γίνεται κατανοητή από αναγνώστες όλων των ηλικιών και των ειδικοτήτων.

(Ε) Ερευνητικό πρόγραμμα DECAinDion

Το Δεκέμβριο του 2022 ολοκληρώθηκε τριετές πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από το ΕΛΙΔΕΚ, το οποίο ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019 με επιστημονική υπεύθυνη την ομότιμη σήμερα καθηγήτρια Σεμέλη Πινγιάτογλου. Βασικός στόχος του προγράμματος υπήρξε η συγκέντρωση και ψηφιακή επεξεργασία των εκατοντάδων ενεπίγραφων μνημείων που έχουν προκύψει κατά τη διάρκεια του πολυετούς ανασκαφικού έργου της Πανεπιστημιακής ανασκαφής του Δίου. Τη συνεισφορά των επιγραφών στην αποκρυπτογράφηση της ιστορίας του αρχαίου Δίου στην κατεύθυνση αυτή είχε αναγνωρίσει από πολύ νωρίς ο εκλιπών πρόσφατα ανασκαφέας του Δίου, Δημήτρης Παντερμαλής, ο οποίος είχε την αρχική πρωτοβουλία της οργάνωσης μιας πρώτης ομάδας μελέτης βασισμένης στη συνεργασία της ανασκαφικής ομάδας με συναδέλφους επιγραφικούς.

(ΣΤ) Συμμετοχή σε ημερίδα για τη διδακτική της Ιστορίας

Στο πλαίσιο αυτό η Πανεπιστημιακή ανασκαφή του Δίου συμμετείχε το Νοέμβριο του 2022 σε ημερίδα που διοργάνωσε η συντονίστρια του εκπαιδευτικού έργου των φιλολόγων Πιερίας για την ενίσχυση της βιωματικής διδακτικής προσέγγισης της ιστορίας συνεισφέροντας με εισήγηση σχετικά με την αξιοποίηση των επιγραφών του Δίου στη βιωματική διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας.

(Ζ) Ερευνητικό πρόγραμμα APSIM

Το φθινόπωρο του 2022 έγινε η έναρξη νέου ερευνητικού προγράμματος που έχει ως στόχο την εφαρμογή της τεχνολογίας επαυξημένης πραγματικότητας σε μνημεία εμβληματικών αρχαιολογικών χώρων, στο οποίο η Πανεπιστημιακή ανασκαφή του Δίου συμμετέχει ως εταίρος. Για το πρόγραμμα που υλοποιείται με συντονιστή το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου έχει επιλεγεί το κτίριο της λεγόμενης επισκοπικής βασιλικής που δεσπόζει στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου.

Η ομάδα της Πανεπιστημιακής Ανασκαφής του Δίου,

Ελένη Παπαγιάννη, Διευθύντρια (αναπληρώτρια καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας Α.Π.Θ.)

Ιωάννα Βασιλειάδου, αρχαιολόγος (Ε.ΔΙ.Π. Τομέα Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.)

Κορίνα Βαστέλη, αρχαιολόγος (Ε.ΔΙ.Π. Τομέα Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.)

Μαρία Ιατρού, αρχαιολόγος (Ε.ΤΕ.Π. Τομέα Αρχαιολογίας Α.Π.Θ.)

Γρηγόρης Κασσερόπουλος, μεταπτυχιακός φοιτητής κλασικής αρχαιολογίας Α.Π.Θ

Ελευθερία Κυριακοπούλου, αρχαιολόγος

Καλλιρρόη Πολυμενίδου, υποψήφια διδάκτωρ κλασικής αρχαιολογίας πανεπιστημίου Zürich

Ηλέκτρα Ρήγου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια κλασικής αρχαιολογίας Α.Π.Θ.

Κυριάκος Φραγκούλης, υποψήφιος διδάκτωρ βυζαντινής αρχαιολογίας πανεπιστημίου Birmingham